Betonie - Betonica officinalis

Frysk

English Betony

Français Bétoine

Deutsch Betonie

Synoniemen Stachys officinalis

Familie Lamiaceae (Lipbloemenfamilie)

Naamgeving (Etymologie) Stachys betekent aar, naar de aarvormige bloeiwijze en officinalis komt van het Latijnse officium (werkplaats, in plantkundig/medische verband is dat de apotheek). Officinalis betekent dus in gebruik in de apotheek / geneeskrachtig. Betonie komt van Betonica (een geneeskrachtige plant in de oudheid).

Beschrijving (Klik op een afbeelding om te vergroten).

Levensduur Overblijvend.

Plantvorm Hemikryptofyt.

Hoofdbloei Juni t/m september.

Afmeting 30-90 cm.


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Wortels Een wortelstok.


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Stengels De rechtopstaande, vierkantige en niet vertakte stengels zijn kort en zacht behaard, met opvallend lange stengelleden en met een iets verhoute voet. Aan een stengel groeien slechts één tot drie bladparen.


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Bladeren De glanzend donkergroene, 3-10 cm lange wortel- en stengelbladen zijn langwerpig-eirond met een min of meer afgeronde top, een regelmatig en diep gekartelde rand (stomp tot vrij spits) en een hartvormige voet. De bladrozetten verwelken niet. De onderste bladen zijn lang gesteeld, de bovenste kort gesteeld tot zittend. Alle bladen zijn behaard en netvormig gerimpeld. De meeste bladen vormen het wortelrozet. Niet elk bladrozet vormt een bloeistengel. De drie of soms maar twee paar stengelbladen staan kruisgewijs tegenover elkaar. Deze bladen zijn smaller dan de rozetbladen.


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Bloemen Tweeslachtig. De schijnkransen staan in de oksels van heel kleine, lancetvormige schutbladen en zijn opeengedrongen tot een vrij korte, langwerpige, dichte, rolronde bloeiwijze (een schijnaar, die soms onderaan is onderbroken) aan de stengeltop. De bloemen zijn roodpaars of bleekroze, zeer zelden wit en 1,2-1,8 cm, ruim twee keer zo lang als de kelk. De bovenlip is tamelijk recht en weinig gewelfd, de onderlip is ongeveer even lang. De vergroeide kelk heeft vijf borstelig genaalde tanden, die ongeveer even lang zijn als de kelkbuis. De bloemkroon is ruim twee keer zo lang als de kelk. Het vruchtbeginsel is bovenstandig. Per bloem zijn er vier meeldraden, één stijl en twee stempels.


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Vruchten en zaden Glanzende, bruine splitvruchtjes met vier zaden. De zaden zijn kortlevend (1-5 jaar). Tweezaadlobbig.


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl


©2006 Digital Plant Atlas - cc by-nc-sa 3.0 nl

Biotoop

Bodem Zonnige plaatsen op matig droge tot matig vochtige, matig voedselarme, niet of weinig bemeste, humeuze, zwak zure tot basische, meestal kalkrijke grond (leem, zand, zavel, mergel en stenige plaatsen).

Groeiplaatsen Bosranden, onbemest grasland, hooiland, kalkgrasland, grazige hellingen, bermen en langs holle wegen.

Verspreiding

Wereld Gematigde streken in West-Azië (o.a. in de Kaukasus), Noord-Afrika en Europa.


Nederland Inheems. Zeldzaam.

Vlaanderen Inheems. Zeldzaam.

Wallonië Inheems. Vrij algemeen.


biodiversite.wallonie.be

Toepassingen

Medicinaal In de Griekse en Romeinse oudheid werd de Betonie veel als braakmiddel en bij het stelpen van bloed toegepast. In de Middeleeuwen werd de plant gebruikt bij bezweringen en tegen hoofdpijn. Tegenwoordig worden de in de plant voorkomende werkzame stoffen gebruikt bij aandoeningen van de luchtwegen, diarree en blaasontsteking.

Verfplant Betonie werd vroeger ook gebruikt om wollen stoffen een bruine kleur te geven.

Vermeerderen Zaaien.

2001-2025 Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl