Gele dovenetel en Bonte gele dovenetel - Lamiastrum galeobdolon

Frysk: Giele dôvenettel, Bûnte giele dôvenettel

English: Yellow Archangel, Variegated Yellow Archangel

Français: Lamier jaune, Lamier jaune à feuilles argentées

Deutsch: Goldnessel, Silber-Goldnessel

Synoniemen: Lamium galeobdolon, Galeobdolon luteum

Familie: Lamiaceae (Lipbloemenfamilie)

Naamgeving (Etymologie): De naam dovenetel heeft te maken met de bladen, die lijken op die van de brandnetel, maar zijn niet bezet met brandharen. Lamiastrum is afgeleid van het Griekse woord lamos (muil of keelgat) en heeft betrekking op de muilvormige bloemkroon. Galeobdolon is afgeleid van het Latijnse galea (helm) en het Griekse bdolos (stank).

Ondersoorten: Bonte gele dovenetel (Lamiastrum galeobdolon subsp argentatum), Grote gele dovenetel (Lamiastrum galeobdolon subsp. montanum) en Kleine gele dovenetel (Lamiastrum galeobdolon subsp. galeobdolon).

Beschrijving (Klik op een afbeelding om te vergroten).

Levensduur: Overblijvend.

Plantvorm: Kruid.

Winterknoppen: Hemikryptofyt, chamaefyt.

Hoofdbloei: April t/m juni.

Afmeting: 20-60 cm.

Bonte gele dovenetel

Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl	Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl
Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl	Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Wortels: Een wortelstok. Meestal met wortelende uitlopers.

Bonte gele dovenetel

Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl	Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl
Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl	Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Stengels: De vierkante stengels zijn liggend-opstijgend. De bloeistengels staan opgericht. De plant heeft kruipende uitlopers en groeit in grote groepen.

Bonte gele dovenetel

Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl	Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl
Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl	Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Bladeren: De bladen zijn wintergroen. De onderste bladen zijn lang gesteeld en rondachtig tot langwerpig. Ze hebben een afgeknotte of iets hartvormige voet, zijn stomp, dubbel gekarteld. De verspreidstaande bovenste bladen zijn niet gesteeld of ze hebben een korte steel. Ze zijn eirond tot langwerpig, spits en met een gekarteld-gezaagde rand. Ze kunnen geheel groen zijn, maar er kunnen ook een paar kleine, witte vlekken op het blad aanwezig zijn.
Bonte gele dovenetel: Bladen met vele, vrij grote witte of zilverige en vaak onderling aansluitende vlekken (aan beide kanten van de middennerf).

Bonte gele dovenetel

Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl	Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl
Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl	Klaas Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl

Bloemen: Tweeslachtig. De gele, 1½-2½ cm grote bloemen vormen samen schijnkransen. De onderlip heeft rode of roodbruine vlekken (het honingmerk) en is opgedeeld in drie vrijwel gelijke spitse slippen. De kroonbuis is iets gekromd met van binnen een schuine haarring. Het vruchtbeginsel is bovenstandig.
Bonte gele dovenetel: De onderste schutbladen met twee ongeveer bochtige en blijvende wiitte of zilverige, niet door zijnerven onderbroken banden aan beide kanten van de middennerf. Schijnkransen met vijf tot tien bloemen. De bloemkroon is 2-2,8 cm lang. De bovenlip is 0,75-1,1 cm lang. De haren aan de rand zijn meestal 1,2-1,8(-2,3) mm lang. De rijpe kelk is 1,2-1,5 cm lang.
Grote gele dovenetel: De bovenste schutbladen zijn langwerpig (meestal twee tot vier keer zo lang als breed) en scherp gezaagd. De onderste schutbladen zijn 2,5-9(-12) cm lang en meestal breder dan de bovenste schutbladen. Schijnkransen met (zes) acht tot achttien bloemen.
Kleine gele dovenetel: De bovenste schutbladen zijn breed eirond tot eirond (meestal één tot twee-drietiende keer zo lang als breed), gekarteld tot gekarteld-gezaagd. De onderste schutbladen zijn (0,6-)1,3-4,7(7) cm lang. Ze zijn smaller tot iets breder dan de bovenste schutbladen. Schijnkransen met twee tot acht bloemen.

Bonte gele dovenetel

Danny Steven S. - cc by-sa 3.0	Wikipedia - cc by-sa 3.0
Jörg Hempel - cc by-sa 2.0 de	Danny Steven S. - cc by-sa 3.0

Vruchten en zaden: Een splitvrucht. De zaden zijn zeer kortlevend (korter dan één jaar). Tweezaadlobbig.

Bonte gele dovenetel

Andrea Moro - dryades.units.it/cercapiante - cc by-sa 4.0

Biotoop

Bodem: Gele dovenetel: Half beschaduwde tot beschaduwde plaatsen op vochtige, matig voedselrijke, zwak zure tot vaak kalkhoudende grond met een goede strooiselvertering (zand en leem).
Bonte gele dovenetel: Half beschaduwde tot beschaduwde plaatsen op matig droge tot vochtige, matig voedselarme tot matig voedselrijke, vaak wat zuurdere grond.

Groeiplaatsen: Gele dovenetel: Bossen (loofbossen en parkbossen), struwelen, hakhout, houtwallen en waterkanten (afkalvende bosbeekoevers).
Bonte gele dovenetel: Loofbossen en vaak in door tuinafval bemeste bosjes en struwelen.

Verspreiding

Wereld: Grote gele dovenetel (Lamiastrum galeobdolon subsp. montanum): Europa.

Kleine gele dovenetel (Lamiastrum galeobdolon subsp. galeobdolon): Europa.

Bonte gele dovenetel: Oorspronkelijk uit Midden-Europa. Voornamelijk in Europa en Noord-Amerika.

Nederland: Grote gele dovenetel: Inheems. Vrij zeldzaam.

Kleine gele dovenetel: Inheems. Zeer zeldzaam.

Bonte gele dovenetel: Ingeburgerd tussen 1950 en 1974. Algemeen.

Vlaanderen: Grote gele dovenetel: Inheems. Vrij algemeen.

Kleine gele dovenetel: Niet in Vlaanderen.

Bonte gele dovenetel: Ingeburgerd. Algemeen.

Wallonië: Grote gele dovenetel: Inheems. Vrij algemeen.
Kleine gele dovenetel: Inheems. Zeer zeldzaam.
Bonte gele dovenetel: Ingeburgerd. Vrij algemeen.

Toepassingen

Cultuur: Met name Bonte gele doventel wordt veel aangeplant in beschaduwde tuinen.

Vermeerderen: Scheuren.

Oude illustraties (Klik op een afbeelding om te vergroten).

2001-2022 K.M. Dijkstra - cc by-nc-sa 3.0 nl