Rijsbes - Vaccinium uliginosum

Wilde planten in Nederland en België

Rijsbes - Vaccinium uliginosum

Frysk: Glop

English: Bog Bilberry

Français: Airelle des marais

Deutsch: Rauschbeere

Synoniemen:

Naamgeving (Etymologie): Vaccinium komt van het Latijnse woord vacca (koe) en baccinium ( bessen), een bes die graag door koeien wordt gegeten. Uliginosum betekent op vochtige plaatsen groeiend.

Beschrijving (Klik op een afbeelding om te vergroten).

Levensduur: Overblijvend.

Plantvorm: Struik.

Winterknoppen: Chamaefyt of fanerofyt.

Bloeimaanden: Mei en juni, soms weer in augustus en september.

Afmeting: 30-120 cm.

Kesule - CC BY-SA 4.0	Banangraut - CC BY-SA 3.0
Matti Virtala - CC0	Andrea Moro - dryades.units.it/cercapiante - CC BY-SA 4.0

Wortels

images.cyberfloralouisiana.com - CC BY-NC 3.0	usuherbarium.usu.edu - CC0-1.0
usuherbarium.usu.edu - CC0-1.0	herbariaunited.org

Takken: De grijsbruine takken zijn rond. De jonge takken zijn maar weinig behaard.

© Edwin de Weerd - verspreidingsatlas.nl	B.gliwa - CC BY-SA 2.5
Epukas - Public Domain	Bartosz Cuber - CC BY-SA 3.0

Bladeren: De bladeren hebben een gave rand. Van boven zijn ze donkergroen en van onderen blauwgroen. Ze zijn elliptisch of omgekeerd eirond en stomp. De bladrand is iets omgerold.

Epukas - Public Domain	Sten Porse - CC BY-SA 3.0
Maseltov - CC BY-SA 4.0	Isidre blanc - CC BY-SA 4.0

Bloemen: Tweeslachtig. De knikkende bloemen zijn vier- of vijftallig en staan alleen of met enkele bij elkaar aan korte zijtakjes. Ze zijn wit tot roze, klokvormig, 4-6 mm lang en hebben recht afstaande slippen. De kelk is gelobd. De helmknoppen hebben afstaande hoorntjes. De stijl steekt niet buiten de kroon uit.

© Adrie van Heerden - verspreidingsatlas.nl	© Willem Braam - verspreidingsatlas.nl
© Willem Braam - verspreidingsatlas.nl	© Edwin de Weerd - verspreidingsatlas.nl

Vruchten: De zwartblauwe bessen zijn 0,6 tot 1 cm. Ze bevatten kleurloos sap en smaken zoet. Het is onzeker of de bessen eetbaar zijn (zie hieronder bij toepassingen). De zaden zijn zeer kortlevend (korter dan één jaar). Tweezaadlobbig.

Arnstein Rønning - CC BY-SA 3.0	Ole Husby - CC BY-SA 2.0
Nova - CC BY-SA 3.0	Digitale zadenatlas

Biotoop

Bodem: Zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op matig droge tot vochtige, voedselarme, zure grond (zand en veen).

Groeiplaatsen: Beschaduwde hoogveendijken, zeeduinen (duinvalleien), bossen (moerasbossen en lichte berkenbossen), bosranden, struwelen, randen van hoogveen en heide (natte heide en veenheide).

Verspreiding

Wereld: Koude en koel-gematigde streken op het noordelijk halfrond. In het zuiden voornamelijk in gebergten.

Nederland: Zeer zeldzaam op de Waddeneilanden en in het oosten van het land. Afgenomen.

Vlaanderen: Uitgestorven. Vroeger zeer zeldzaam. De rode blokjes geven aan waar de plant vroeger is gevonden, maar daar nu is verdwenen.

Wallonië: Zeldzaam in de Hoge Ardennen.

Toepassingen

Bij het eten van grotere hoeveelheden rijsbessen kan een roesachtige toestand optreden, waardoor hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid en braken kunnen optreden. Vermoedelijk is een schimmel (Sclerotina megalospora), die op de bessen parasiteert en gifstoffen produceert daarvoor verantwoordelijk.

Oude illustraties (Klik op een afbeelding om te vergroten).

Flora Batava, deel 14, Jan Kops en F.W. van Eeden (1872)	Deutschlands flora, deel 3, J. Sturm, J.W. Sturm (1801-1802)
Botanischer Bilderatlas nach De Candolle's Natürlichem Pflanzensystem, Carl Hoffmann (1884)	Botanischer Bilderatlas nach dem natürlichem Pflanzensystem, K. Hoffmann, E. Dennert (1911)
Svensk botanik, deel 5, J.W. Palmstruch e.a. (1807)	Bilder ur Nordens Flora, Carl Axel Magnus Lindman (1917-1926)
British entomology, deel 5, J. Curtis (1823-1840)	Illustrations of the British Flora, Walter Hood Fitch (1924)
Pflanzenleben des Schwarzwaldes, Friedrich Oltmanns (1927)	Vollständige Beschreibung und Abbildung der Sämmtlichen Holzarten, F.L. Krebs (1826)
Flora Danica Georg Christian Oeder e.a. (1761-1888)	English Botany, or Coloured Figures of British Plants, deel 6, J.E. Sowerby (1866)
Icones plantarum sponte nascentium in episcopatu Monasteriensi, deel 1, F. Wernekinck (1798)